Cydraddoldeb a hawliau dynol mewn gofal cymdeithasol
Ein rôl yw gwneud cydraddoldeb a hawliau dynol yn realiti i bawb ac rydym yn gweithio i gynnal hawliau mewn gofal cymdeithasol.
Rydym am weld cydraddoldeb a hawliau dynol yn rhan annatod o ofal cymdeithasol, gan arwain y broses o wneud penderfyniadau yn y sector, yn ogystal â diwygiadau.
Yma rydym yn nodi beth mae hyn yn ei olygu yn ymarferol trwy:
• Egluro pam mae cydraddoldeb a hawliau dynol yn berthnasol i ofal cymdeithasol
• Egluro pa rai yw'r hawliau a'r amddiffyniadau pwysicaf, a
• Gosod naw egwyddor sy'n ymgorffori ymagwedd at ofal cymdeithasol yn seiliedig ar gydraddoldeb a hawliau dynol.
Gobeithiwn y bydd y dull hwn, ac yn benodol ein naw egwyddor, yn cael ei ddefnyddio gan:
Llywodraethau a seneddwyr, wrth wneud penderfyniadau am fframweithiau gofal cymdeithasol, ariannu a diwygio.
Comisiynwyr a darparwyr gofal cymdeithasol yn ogystal â gweithwyr cymdeithasol, i'w helpu i wreiddio cydraddoldeb a hawliau dynol mewn polisi ac ymarfer.works, funding and reform.
Rheoleiddwyr, i helpu i arwain eu gwaith pwysig i wella safonau yn y sector gofal cymdeithasol.
Y rhai ag anghenion gofal a gofalwyr (a'r rhai sy'n eu cynghori a'u cefnogi), fel adnodd i'w helpu i ddeall a gwireddu eu hawliau.
Beth mae hawliau dynol yn ei olygu i ofal cymdeithasol?
Mae gofal cymdeithasol yn chwarae rhan hanfodol wrth amddiffyn ein hawliau dynol sylfaenol.
Mae'n amddiffyn ein hawl i fywyd ac i fod yn rhydd rhag triniaeth wael, trwy ein helpu i ddiwallu ein hanghenion sylfaenol fel bwyta, yfed, ymolchi, gwisgo neu gymryd meddyginiaeth.
Ond mae system gofal cymdeithasol sy'n seiliedig ar egwyddorion hawliau dynol yn mynd ymhellach o lawer na hyn.
Mae’n hybu ein hurddas, yn cefnogi ein perthynas ag eraill, ac yn ein helpu i gael annibyniaeth, cysylltiad a chymuned. Yn y pen draw, mae gofal cymdeithasol yn golygu, beth bynnag fo’n hanghenion neu ein hoedran, y gallwn fyw ein bywydau yn y ffordd yr ydym yn dewis gwneud.
Beth mae cydraddoldeb yn ei olygu i ofal cymdeithasol?
Gall deddfwriaeth cydraddoldeb ein helpu ni i gyd i elwa ar ofal cymdeithasol.
Mae'n golygu y dylem ni i gyd gael ein trin ag urddas a pharch wrth ddefnyddio (neu geisio defnyddio) gwasanaethau gofal ac mae'n ein hatal rhag wynebu gwahaniaethu neu aflonyddu.
Mae’n golygu y dylai’r cyrff sy’n llunio polisïau ac arferion gofal cymdeithasol feddwl am y ffordd y mae’r rhain yn effeithio ar bobl â nodweddion gwarchodedig gwahanol yn Neddf Cydraddoldeb 2010.
Ein hegwyddorion ar gyfer gofal cymdeithasol
Mae’r naw egwyddor hyn yn nodi’r safonau yr ydym yn eu disgwyl i lywodraethau, comisiynwyr gofal cymdeithasol a darparwyr gofal cymdeithasol anelu atynt wrth ddylunio a darparu gofal cymdeithasol.
Ein hegwyddorion yw:
Ar gael
Gall pawb ag anghenion gofal cymdeithasol gael y cymorth sydd ei angen arnynt i fyw bywyd urddasol.
Dylai’r system gael ei hariannu’n ddigonol ac yn gynaliadwy i gyflawni hynny.
Dyma rai o’r darpariaethau a’r cytuniadau cydraddoldeb a hawliau dynol sy’n berthnasol i’r egwyddor sydd ar gael:
Erthygl 8 (yr hawl i fywyd teuluol a phreifat) o dan y Ddeddf Hawliau Dynol.
Dyletswydd cydraddoldeb y sector cyhoeddus (rhoi ystyriaeth i atal gwahaniaethu, hyrwyddo cydraddoldeb ac annog cysylltiadau da rhwng pobl â nodweddion gwarchodedig gwahanol) a’r darpariaethau anwahaniaethu (atal gwahaniaethu anghyfreithlon, aflonyddu ac erledigaeth) o dan y Ddeddf Cydraddoldeb.
Erthygl 19 (yr hawl i fyw'n annibynnol) o'r Confensiwn ar Hawliau Pobl ag Anableddau ac Erthygl 11 (hawl i safon byw ddigonol) ac Erthygl 12 (hawl i iechyd corfforol a meddyliol) y Cyfamod Rhyngwladol ar Hawliau Economaidd, Cymdeithasol a Diwylliannol.
Hygyrch
Dylai gwasanaethau gofal cymdeithasol fod yn hawdd i’w defnyddio a helpu pobl i wneud dewisiadau gwybodus.
Rhaid i wasanaethau ragweld anghenion pobl anabl ac unrhyw addasiadau sydd eu hangen, gan gynnwys eiriolaeth annibynnol.
Dyma rai o’r darpariaethau a’r cytuniadau cydraddoldeb a hawliau dynol sy’n berthnasol i’r egwyddor hygyrch:
Erthygl 8 (yr hawl i fywyd teuluol a phreifat) o dan y Ddeddf Hawliau Dynol.
Dyletswydd cydraddoldeb y sector cyhoeddus (rhoi ystyriaeth i atal gwahaniaethu, hyrwyddo cydraddoldeb ac annog cysylltiadau da rhwng pobl â nodweddion gwarchodedig gwahanol) a’r darpariaethau addasiadau rhesymol (diwallu anghenion pobl anabl) a'r darpariaethau anwahaniaethu (atal gwahaniaethu anghyfreithlon, aflonyddu ac erledigaeth) o dan y Ddeddf Cydraddoldeb.
Erthygl 19 (yr hawl i fyw'n annibynnol) o'r Confensiwn ar Hawliau Pobl ag Anableddau ac Erthygl 11 (hawl i safon byw ddigonol) ac Erthygl 12 (hawl i iechyd corfforol a meddyliol) y Cyfamod Rhyngwladol ar Hawliau Economaidd, Cymdeithasol a Diwylliannol.
Canolbwyntio ar yr unigolyn
Dylai gofal gael ei bersonoli a’i deilwra i anghenion unigolion, gan gynnwys anghenion sy’n ymwneud â’u nodweddion gwarchodedig.
Dylid cydgysylltu gwasanaethau iechyd, gofal a chymunedol ehangach o amgylch yr unigolyn.
Dyma rai o’r darpariaethau a’r cytuniadau cydraddoldeb a hawliau dynol sy’n berthnasol i’r egwyddor sy’n canolbwyntio ar yr unigolyn:
Erthygl 14 (amddiffyn rhag gwahaniaethu) o dan y Ddeddf Hawliau Dynol.
Dyletswydd cydraddoldeb y sector cyhoeddus (rhoi ystyriaeth i atal gwahaniaethu, hyrwyddo cydraddoldeb ac annog cysylltiadau da rhwng pobl â nodweddion gwarchodedig gwahanol) o dan y Ddeddf Cydraddoldeb.
Egwyddorion cyffredinol (hybu hawliau dynol ac urddas i bobl anabl) ac Erthygl 19 (yr hawl i fyw'n annibynnol) y Confensiwn ar Hawliau Pobl ag Anableddau.
Dewis a rheolaeth
Dylai unigolion gael y dewis a’r rheolaeth fwyaf posibl dros ba ofal cymdeithasol y maent yn ei gael a sut y caiff ei ddarparu.
Dylai lleisiau’r rhai ag anghenion gofal fod yn ganolog i benderfyniadau sy’n effeithio arnynt, yn unol ag egwyddorion cyfranogiad a chydgynhyrchu.
Dyma rai o’r darpariaethau a’r cytuniadau cydraddoldeb a hawliau dynol sy’n berthnasol i’r egwyddor dewis a rheolaeth:
Erthygl 3 (rhyddid rhag triniaeth annynol a diraddiol), Erthygl 5 (yr hawl i ryddid a diogelwch) ac Erthygl 8 (yr hawl i fywyd teuluol a phreifat) o dan y Ddeddf Hawliau Dynol.
Dyletswydd cydraddoldeb y sector cyhoeddus (rhoi ystyriaeth i atal gwahaniaethu, hyrwyddo cydraddoldeb ac annog cysylltiadau da rhwng pobl â nodweddion gwarchodedig gwahanol) a’r darpariaethau addasiadau rhesymol (diwallu anghenion pobl anabl) o dan y Ddeddf Cydraddoldeb.
Erthygl 12 (cydnabyddiaeth gyfartal o flaen y gyfraith) ac Erthygl 19 (yr hawl i fyw'n annibynnol) o'r Confensiwn ar Hawliau Pobl ag Anableddau.
Cymuned a chysylltiad
Dylid cefnogi pobl i fyw yn eu cartrefi eu hunain a chael mynediad at wasanaethau gofal cymdeithasol yn agos at eu cartrefi, cymunedau a rhwydweithiau cymorth.
Dyma rai o’r darpariaethau a’r cytuniadau cydraddoldeb a hawliau dynol sy’n berthnasol i’r egwyddor cymuned a chysylltiad:
Erthygl 8 (yr hawl i fywyd teuluol a phreifat) o dan y Ddeddf Hawliau Dynol.
Dyletswydd cydraddoldeb y sector cyhoeddus (rhoi ystyriaeth i atal gwahaniaethu, hyrwyddo cydraddoldeb ac annog cysylltiadau da rhwng pobl â nodweddion gwarchodedig gwahanol) o dan y Ddeddf Cydraddoldeb.
Erthygl 19 (yr hawl i fyw'n annibynnol) o'r Confensiwn ar Hawliau Pobl ag Anableddau.
Gwneud iawn effeithiol
Dylai llwybrau i herio penderfyniadau a chodi cwynion fod yn effeithiol ac yn hygyrch.
Dyma rai o’r darpariaethau a’r cytuniadau cydraddoldeb a hawliau dynol sy’n berthnasol i’r egwyddor iawn effeithiol:
Erthygl 2 (yr hawl i fywyd), Erthygl 3 (rhyddid rhag triniaeth annynol a diraddiol), Erthygl 5 (yr hawl i ryddid a diogelwch), ac Erthygl 8 (yr hawl i fywyd teuluol a phreifat) o dan y Ddeddf Hawliau Dynol.
Dyletswydd cydraddoldeb y sector cyhoeddus (rhoi ystyriaeth i atal gwahaniaethu, hyrwyddo cydraddoldeb ac annog cysylltiadau da rhwng pobl â nodweddion gwarchodedig gwahanol) o dan y Ddeddf Cydraddoldeb.
Rheoleiddio cadarn
Dylai rheoleiddwyr weithio i hyrwyddo cydraddoldeb a hawliau dynol a sicrhau atebolrwydd a gwelliant parhaus mewn gwasanaethau gofal cymdeithasol.
Dyma rai o’r darpariaethau a’r cytuniadau cydraddoldeb a hawliau dynol sy’n berthnasol i’r egwyddor rheoleiddio cadarn:
Erthygl 2 (yr hawl i fywyd), Erthygl 3 (rhyddid rhag triniaeth annynol a diraddiol), Erthygl 5 (yr hawl i ryddid a diogelwch), ac Erthygl 8 (yr hawl i fywyd teuluol a phreifat) o dan y Ddeddf Hawliau Dynol.
Dyletswydd cydraddoldeb y sector cyhoeddus (rhoi ystyriaeth i atal gwahaniaethu, hyrwyddo cydraddoldeb ac annog cysylltiadau da rhwng pobl â nodweddion gwarchodedig gwahanol) o dan y Ddeddf Cydraddoldeb.
Cefnogaeth i ofalwyr di-dâl
Dylai gwasanaethau gydnabod rôl hanfodol gofalwyr di-dâl a gweithio mewn partneriaeth â nhw.
Dylai gofalwyr allu cael mynediad at y cymorth sydd ei angen arnynt, gan gynnwys cymorth ariannol.
Dyma rai o’r darpariaethau a’r cytuniadau cydraddoldeb a hawliau dynol sy’n berthnasol i’r egwyddor cymorth i ofalwyr di-dâl:
Erthygl 8 (yr hawl i fywyd teuluol a phreifat) o dan y Ddeddf Hawliau Dynol.
Dyletswydd cydraddoldeb y sector cyhoeddus (rhoi ystyriaeth i atal gwahaniaethu, hyrwyddo cydraddoldeb ac annog cysylltiadau da rhwng pobl â nodweddion gwarchodedig gwahanol) o dan y Ddeddf Cydraddoldeb.
Gweithlu sy'n cael ei werthfawrogi
Dylai gofalu fod yn broffesiwn sy’n cael ei werthfawrogi gyda recriwtio, tâl a thriniaeth deg, a chyfleoedd ar gyfer hyfforddiant, datblygiad a dilyniant.
Dylid cydnabod bod hyn yn bwysig ar gyfer gwella safonau gofal a chynnal hawliau pobl.
Dyma rai o’r darpariaethau a’r cytuniadau cydraddoldeb a hawliau dynol sy’n berthnasol i’r egwyddor o weithlu sy’n cael ei werthfawrogi:
Erthygl 3 (rhyddid rhag triniaeth annynol a diraddiol) ac Erthygl 8 (yr hawl i fywyd teuluol a phreifat) o dan y Ddeddf Hawliau Dynol.
Dyletswydd cydraddoldeb y sector cyhoeddus (rhoi ystyriaeth i atal gwahaniaethu, hyrwyddo cydraddoldeb ac annog cysylltiadau da rhwng pobl â nodweddion gwarchodedig gwahanol) a’r darpariaethau anwahaniaethu (atal gwahaniaethu anghyfreithlon, aflonyddu ac erledigaeth) o dan y Ddeddf Cydraddoldeb.
Erthygl 19 (yr hawl i fyw'n annibynnol) o'r Confensiwn ar Hawliau Pobl ag Anableddau ac Erthygl 11 (hawl i safon byw ddigonol) ac Erthygl 12 (hawl i iechyd corfforol a meddyliol) y Cyfamod Rhyngwladol ar Hawliau Economaidd, Cymdeithasol a Diwylliannol.
Pa hawliau ac amddiffyniadau sydd bwysicaf ar gyfer gofal cymdeithasol?
Y Ddeddf Hawliau Dynol
Mae Deddf Hawliau Dynol 1998 (HRA) yn nodi’r hawliau a’r rhyddid sylfaenol y mae gan bawb hawl iddynt. Mae’n ymgorffori’r rhan fwyaf o’r hawliau a nodir yn y Confensiwn Ewropeaidd ar Hawliau Dynol (ECHR) i gyfraith ddomestig Prydain. Mae hyn yn cynnwys:
Erthygl 2 (yr hawl i fywyd) megis cymryd mesurau priodol i ddiogelu bywyd y rhai ag anghenion gofal, megis darparu meddyginiaeth amserol, diogelu'r rhai sydd mewn perygl o hunanladdiad, osgoi technegau atal peryglus neu ymchwilio i farwolaethau pan aiff rhywbeth o'i le.
Erthygl 3 (rhyddid rhag arteithio a thriniaeth creulon neu ddiraddiol) megis atal triniaeth ddiraddiol yn erbyn y rhai sydd ag anghenion gofal neu ymchwilio i honiadau o driniaeth o'r fath.
Erthygl 5 (yr hawl i ryddid a diogelwch) megis amddiffyn rhyddid y rhai ag anghenion gofal, osgoi cadw amhriodol neu gyfyngu’n ddiangen ar symudiadau rhywun.
Erthygl 8 (yr hawl i fywyd teuluol a phreifat), megis amddiffyn gallu’r rhai ag anghenion gofal i weld a chyfathrebu ag anwyliaid neu ddarparu cymorth fel y gallant fyw yn eu cartref eu hunain.
Erthygl 14 (amddiffyn rhag gwahaniaethu) yn golygu y dylai pawb, gan gynnwys y rhai ag anghenion gofal a gofalwyr, allu mwynhau'r hawliau uchod, heb wahaniaethu.
Y Ddeddf Cydraddoldeb
Mae Deddf Cydraddoldeb 2010 yn darparu’r fframwaith cyfreithiol ar gyfer cyfraith gwahaniaethu ym Mhrydain.
Mae’r darpariaethau anwahaniaethu yn gwahardd gwahaniaethu anghyfreithlon, aflonyddu ac erledigaeth. Yn ymarferol, mae hyn yn golygu bod gwasanaethau gofal cymdeithasol ar gael ac yn cael eu darparu ar sail gyfartal i bawb, beth bynnag fo’u nodweddion gwarchodedig. Mae hefyd yn golygu ystyried a allai polisi neu arfer, sy'n berthnasol i bawb, roi grŵp penodol o dan anfantais arbennig.
Mae’r darpariaethau addasiadau rhesymol yn golygu cymryd camau disgwylgar i helpu pobl anabl i osgoi anfanteision sylweddol oherwydd eu hanabledd. Er enghraifft, darparu dehonglwyr Iaith Arwyddion Prydain (BSL) i gyfathrebu â'r rhai ag anghenion gofal, rhannu gwybodaeth am wasanaethau gofal cymdeithasol (neu am benderfyniadau) mewn fformatau hygyrch neu ddarparu mannau tawel mewn cartrefi gofal i'r rhai ag anghenion synhwyraidd.
O dan ddyletswydd cydraddoldeb y sector cyhoeddus, wrth ddatblygu polisïau ac arferion, dylid ystyried atal gwahaniaethu, hyrwyddo cydraddoldeb ac annog cysylltiadau da rhwng pobl â nodweddion gwarchodedig gwahanol. Er enghraifft, sicrhau bod gwasanaethau’n cyrraedd pob rhan o’r boblogaeth, neu gynnwys polisïau gwrth-aflonyddu cadarn (gan gynnwys yn erbyn cam-drin hiliol neu homoffobig) mewn contractau cartrefi gofal, i amddiffyn pawb sy’n defnyddio gwasanaethau gofal cymdeithasol.
Cytuniadau hawliau dynol rhyngwladol
Mae nifer o gytuniadau hawliau dynol rhyngwladol y Cenhedloedd Unedig (CU) wedi’u ‘cadarnhau’ gan Lywodraeth y DU, sy’n golygu bod disgwyl iddynt adlewyrchu’r rhain mewn deddfwriaeth, polisi a chanllawiau domestig. Mae Llywodraeth Cymru yn gyfrifol am weithredu’r rhain mewn meysydd datganoledig.
Mae darpariaethau allweddol y cytuniad perthnasol yn cynnwys:
Mae’r Confensiwn ar Hawliau Pobl ag Anableddau (UNCRPD) yn nodi nifer o egwyddorion (megis urddas, ymreolaeth a chyfranogiad) ar gyfer fframweithiau gofal cymdeithasol, yn ogystal â dylunio a darparu gwasanaethau. Mae Erthygl 12 (cydnabyddiaeth gyfartal gerbron y gyfraith) yn golygu y dylai pobl anabl gael yr un hawliau cyfreithiol â phobl nad ydynt yn anabl, ym mhob agwedd ar fywyd. Mae Erthygl 19 (yr hawl i fyw’n annibynnol) yn golygu diogelu hawliau pobl anabl i fyw a chymryd rhan yn y gymuned a rhoi’r un dewisiadau iddynt â phobl nad ydynt yn anabl.
Mae’r Cyfamod Rhyngwladol ar Hawliau Economaidd, Cymdeithasol a Diwylliannol (ICESCR) yn cynnwys Erthygl 11 (hawl i safon byw ddigonol) ac Erthygl 12 (hawl i iechyd corfforol a meddyliol). Mae hyn yn golygu bod Llywodraeth y DU wedi ymrwymo i gydnabod a chymryd camau i wireddu hawliau’r rhai ag anghenion gofal a’u gofalwyr i gael safon byw ddigonol ac i fwynhau’r safon uchaf bosibl o iechyd corfforol a meddyliol.
Nid yw Llywodraeth y DU wedi ymgorffori’r cytuniadau hyn mewn deddfwriaeth ddomestig, felly nid oes modd eu gorfodi yn llysoedd y DU, ond maent yn cynrychioli rhwymedigaethau cyfreithiol rwymol ar Lywodraeth y DU mewn cyfraith ryngwladol, a gellir eu defnyddio i ddehongli hawliau o dan y Confensiwn Ewropeaidd ar Hawliau Dynol.
Mae Llywodraeth Cymru yn ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru ystyried yn ymwybodol yr hawliau sydd wedi’u cynnwys yn y Confensiwn ar Hawliau’r Plentyn (CRC) wrth wneud penderfyniadau, polisïau a chyfreithiau. Rhaid i gyrff cyhoeddus perthnasol sy’n arfer swyddogaethau (o dan Ddeddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014) hefyd ystyried hawliau CRC a UNCRPD yn weithredol, yn ogystal â’r rhai sydd wedi’u cynnwys yn Egwyddorion y Cenhedloedd Unedig ar gyfer Pobl Hŷn. Gall unigolion herio’r cyrff cyhoeddus hynny’n uniongyrchol drwy’r llysoedd lle maent wedi methu ag ystyried yr hawliau hyn.
Built with Shorthand